Ceza davalarında zamanaşımı, bir suçun işlendiği tarihten itibaren belirli bir süre geçtikten sonra, suçla ilgili yargılama yapılamaması durumudur. Bu süre, suçun niteliğine göre farklılık gösterir ve ceza davalarında zamanaşımı, failin cezalandırılmasını engelleyebilir. Türk Ceza Kanunu’na (TCK) göre her suç için ayrı bir dava zamanaşımı süresi belirlenmiştir. Ceza davalarında zamanaşımı süresi, suçun türüne ve cezasının üst sınırına göre hesaplanır. Bu süre, zamanla tükenmişse, suçla ilgili dava açılmasının önü kapanır.
Dava zamanaşımının nasıl belirlendiği, hangi koşullarda işlemeye başlayacağı ve ne zaman sona ereceği, ceza hukukunun önemli unsurlarındandır. Ceza davalarında zamanaşımı süresi, suçun işlenmesinin ardından her türlü yasal işleme bağlı olarak farklı tarihlerde işlemeye başlayabilir. Bu yazıda, ceza davalarında zamanaşımının nasıl belirlendiğini, hangi durumların zamanaşımını kesebileceğini ve TCK 66’ya dayanan yargıtay kararlarını detaylı şekilde inceleyeceğiz.
Ceza Davalarında Zamanaşımı Nedir?
Ceza zamanaşımı, bir suçun işlendiği tarihten itibaren geçen belirli bir süre sonunda, o suç için dava açılmasının imkansız hale gelmesidir. Zamanaşımı süresi, suçun niteliğine ve cezanın türüne göre değişiklik gösterir. Bu süreler, suçluların cezalandırılmasında gecikmelerin önlenmesi amacıyla belirlenmiştir.
Zamanaşımı süresi, Türk Ceza Kanunu’na (TCK) göre düzenlenmiştir ve TCK’nın 66. maddesinde yer alır. Bu sürelere, “olağan dava zamanaşımı süreleri” denir. Eğer belirli bir suç türü için öngörülen zamanaşımı süresi geçerse, dava düşer ve suçlu cezalandırılamaz. (TCK 66)
Dava Zamanaşımı Süresi Nasıl Belirlenir?
Türk Ceza Kanunu’na (TCK) göre, dava zamanaşımı süresi her suç için kanunda belirtilen cezanın üst sınırına göre belirlenir (TCK md. 66/4). Bu sürenin hesaplanabilmesi için, öncelikle suçun cezai yaptırımının üst sınırının belirlenmesi gerekir. Suçun üst sınırı belirlendikten sonra, TCK md. 66/1’de düzenlenen zamanaşımı süresinin geçip geçmediği kontrol edilir. Eğer suçun cezasının üst sınırı belirli değilse, TCK md. 49’a göre süreli hapis cezalarında üst sınır en fazla 20 yıl kabul edilir.
Eğer suçun cezası seçimlik olarak “hapis cezası veya adli para cezası” şeklinde belirlenmişse, mahkeme sanığı adli para cezasına mahkum etse bile, zamanaşımı süresi hesaplanırken hapis cezasının üst sınırı dikkate alınır. Ayrıca, suçun cezası hem hapis cezası hem de adli para cezasından oluşuyorsa, zamanaşımı süresi yine hapis cezasının üst sınırına göre hesaplanacaktır (TCK md. 66/4).
Nitelikli Hallerin Dava Zamanaşımı Süresine Etkisi
Mahkeme, deliller ışığında suçun daha ağır cezayı gerektiren nitelikli halleriyle işlenmiş olduğunu fark ederse, dava zamanaşımı süresi, suçun nitelikli hali göz önünde bulundurularak belirlenir (TCK md. 66/3). Örneğin, TCK md. 157’ye göre dolandırıcılık suçunun temel şekli için dava zamanaşımı süresi 8 yıldır. Ancak, soruşturma sırasında dolandırıcılığın kamu kurumlarının araç olarak kullanılması gibi nitelikli bir hal ortaya çıkarsa, TCK md. 158 gereği suçun cezası 7 yıla kadar çıkabilir ve buna bağlı olarak dava zamanaşımı süresi 15 yıl olacaktır.
Nitelikli Halleri Dava Zamanaşımı Hesaplamasında Göz Önüne Alma
Dava zamanaşımı hesaplanırken sadece suçun ağırlaştırıcı nitelikli halleri dikkate alınır. Örneğin, basit mala zarar verme suçunun cezası (TCK md. 151) 4 aydan 3 yıla kadar hapis cezası iken, suç patlayıcı madde kullanılarak işlenirse (TCK md. 152/2), ceza bir katına kadar artırılır. Bu durumda, suçun ceza alt sınırı 8 ay, üst sınırı ise 6 yıl olur ve bununla birlikte dava zamanaşımı süresi 15 yıl olarak hesaplanır.
Daha Az Cezayı Gerektiren Hallerin Dava Zamanaşımına Etkisi
Suçun daha az cezayı gerektiren hallerinin (yaş küçüklüğü, haksız tahrik, meşru müdafaa, suça teşebbüs, yardım etme gibi) dava zamanaşımı süresine herhangi bir etkisi yoktur. Bu tür hal ve durumlar, yalnızca cezanın belirlenmesinde dikkate alınır, ancak dava zamanaşımı süresi belirlenirken göz önünde bulundurulmaz.
Yeniden Yargılama Durumunda Zamanaşımı Süresi Nasıl Hesaplanır?
Eğer aynı fiilden dolayı yeniden yargılama yapılması gerekiyorsa, dava zamanaşımı süresi, belirlenen yeni suç vasfına göre hesaplanır (TCK md. 66/5). Yeniden yargılama, yargılamanın yenilenmesi veya kanun yararına bozma hallerinde söz konusu olabilir. Bu durum, ceza davasının yeniden ele alınmasının gerektiği hallerde uygulanır.
Dava Zamanaşımı Süresi Hangi Durumlarda ve Ne Zaman İşlemeye Başlar?
Ceza hukuku açısından dava zamanaşımı süresi, suçun işlendiği günden itibaren işlemeye başlar. Ancak belirli durumlarda, dava zamanaşımının başlangıç noktası farklılık gösterebilir. Türk Ceza Kanunu (TCK) md. 66/6’ya göre, dava zamanaşımı süresi aşağıdaki koşullara göre başlar:
- Tamamlanmış Suçlarda: Suç tamamlandığı andan itibaren dava zamanaşımı süresi işlemeye başlar. Örneğin, bir hırsızlık suçunun tamamlanmasından sonra, suç işlenmiş sayılır ve dava zamanaşımı süresi başlar.
- Teşebbüs Halinde Kalan Suçlarda: Suçun tamamlanmamış olması durumunda, son hareketin yapıldığı günden itibaren dava zamanaşımı süresi başlar. Bu durumda suç, henüz tamamlanmadığı için, son hareketin üzerinden zamanaşımı işlemeye başlar.
- Kesintisiz (Mütemadi) Suçlarda: Eğer suç kesintisiz bir şekilde devam ediyorsa, suçun sona erdiği gün dava zamanaşımı süresi işlemeye başlar. Örneğin, bir kişi sürekli olarak birine zorbalık yapıyorsa, zorbalık fiilinin sonlandığı gün dava zamanaşımı süresi başlar.
- Zincirleme Suçlarda: Zincirleme suçlarda, son suçun işlendiği günden itibaren dava zamanaşımı süresi başlar. Bu durumda suçlar birbiriyle bağlantılıdır ve en son işlenen suç, zamanaşımının başladığı tarihi belirler.
- Çocuklara Karşı Üstsoy Tarafından İşlenen Suçlar: Çocuklara karşı, özellikle üstsoyu veya onların üzerinde nüfuzu bulunan kişiler tarafından işlenen suçlarda, dava zamanaşımı süresi, çocuğun onsekiz yaşını tamamladığı günden itibaren işlemeye başlar.
- İştirak Halinde İşlenen Suçlarda: Suç iştirak halinde işlenmişse, asli failin (asıl fiili işleyenin) gerçekleştirdiği hareket esas alınır. Azmettiren, yardım eden ve diğer şerikler için de aynı dava zamanaşımı süresi geçerlidir. Yani, ortak hareket edilen suçta, zamanaşımı süresi tüm iştirakçileri kapsar ve aynı süre geçerli olur.
Bu durumlar, dava zamanaşımının hesaplanmasında dikkate alınması gereken temel kurallardır. Suçun türüne, işleniş biçimine ve failin durumuna göre zamanaşımı süresi farklı şekillerde işlemeye başlayabilir.
Ceza Davalarında Zamanaşımı Süreleri Nasıl Hesaplanır?
Ceza davalarında zamanaşımı süreleri, suçun işlenme tarihine ve suçla ilişkili ceza türüne göre belirlenir. Her suçun cezai yaptırımı, cezanın üst sınırına göre hesaplanan zamanaşımı süresini doğrudan etkiler. TCK 66. madde, ceza davalarında zamanaşımı sürelerini belirlerken, suçun türünü ve şiddetini göz önünde bulundurur. Suçun işlenme tarihi, zamanaşımının başlangıç noktasını oluşturur ve zamanın geçmesiyle birlikte, suçun üst sınırına ulaşan cezalar için zamanaşımı süresi de değişir.
Ceza davalarında zamanaşımı süresi, suçun işlenme tarihinden itibaren işlemeye başlar ve her suç için farklı süreler belirlenmiştir. Bu süreler, suçun türüne, mağdurun yaşına ve suçun niteliğine göre değişiklik gösterir. Örneğin, bazı suçlarda dava zamanaşımı süresi, suçun nitelikli hali veya cezanın ağırlaştırılması durumunda uzayabilir. Ayrıca, zamanaşımı süresi, suçun işlenmesinin üzerinden uzun zaman geçmesi durumunda, davanın düşmesine yol açar. TCK 66. maddeye göre, ceza davalarında zamanaşımı sürelerinin hesaplanmasında dikkate alınması gereken pek çok kriter bulunmaktadır ve bu kriterler, hukuki sürecin doğru bir şekilde işlemesini sağlar.
| Suç Türü | Zamanaşımı Süresi |
|---|---|
| Ağırlaştırılmış Müebbet Hapis Cezasını Gerektiren Suçlar | 30 yıl |
| Müebbet Hapis Cezasını Gerektiren Suçlar | 25 yıl |
| 20 Yıldan Az Hapis Cezasını Gerektiren Suçlar | 20 yıl |
| 5 Yıldan Fazla ve 20 Yıldan Az Hapis Cezasını Gerektiren Suçlar | 15 yıl |
| 5 Yıldan Az Hapis veya Adli Para Cezasını Gerektiren Suçlar | 8 yıl |
Yukarıdaki süreler, her bir suç için “olağan dava zamanaşımı süreleri” olarak adlandırılır. Ancak bu süreler, suçun işlendiği tarihten itibaren başlar ve bir takım durumlar söz konusu olduğunda kesilebilir.
Çocuklar İçin Ceza Davalarında Zamanaşımı Süreleri
Ceza davalarında zamanaşımı süreleri, suç işleyen kişinin yaşına göre de farklılık gösterir. Türk Ceza Kanunu’nda, 15 yaşından küçük çocuklar için farklı süreler öngörülmüştür. İşte, çocukların ceza davalarında zamanaşımı süreleri:
12 Yaşından Büyük ve 18 Yaşından Küçük Kişiler İçin
| Suç Türü | Zamanaşımı Süresi |
|---|---|
| 5 Yıl ve Daha Az Hapis veya Adli Para Cezasını Gerektiren Suçlar | 5 yıl |
| 5 Yıldan Fazla ve 20 Yıldan Az Hapis Cezasını Gerektiren Suçlar | 10 yıl |
| 20 Yıl ve Daha Fazla Hapis Cezasını Gerektiren Suçlar | 12 yıl |
| Müebbet Hapis Cezasını Gerektiren Suçlar | 15 yıl |
| Ağırlaştırılmış Müebbet Hapis Cezasını Gerektiren Suçlar | 20 yıl |
15 Yaşından Büyük ve 18 Yaşından Küçük Kişiler İçin
| Suç Türü | Zamanaşımı Süresi |
|---|---|
| 5 Yıl ve Daha Az Hapis veya Adli Para Cezasını Gerektiren Suçlar | 6 yıl 8 ay |
| 5 Yıldan Fazla ve 20 Yıldan Az Hapis Cezasını Gerektiren Suçlar | 13 yıl 4 ay |
| 20 Yıl ve Daha Fazla Hapis Cezasını Gerektiren Suçlar | 16 yıl |
| Müebbet Hapis Cezasını Gerektiren Suçlar | 20 yıl |
| Ağırlaştırılmış Müebbet Hapis Cezasını Gerektiren Suçlar | 26 yıl 8 ay |
18 Yaşından Büyük Kişiler İçin
| Suç Türü | Zamanaşımı Süresi |
|---|---|
| 5 Yıl ve Daha Az Hapis veya Adli Para Cezasını Gerektiren Suçlar | 10 yıl |
| 5 Yıldan Fazla ve 20 Yıldan Az Hapis Cezasını Gerektiren Suçlar | 20 yıl |
| 20 Yıl ve Daha Fazla Hapis Cezasını Gerektiren Suçlar | 24 yıl |
| Müebbet Hapis Cezasını Gerektiren Suçlar | 30 yıl |
| Ağırlaştırılmış Müebbet Hapis Cezasını Gerektiren Suçlar | 40 yıl |
Zamanaşımının Kesilmesi Durumu
Zamanaşımı süresi, belirli işlemler nedeniyle kesilebilir. Eğer, ceza soruşturması sırasında önemli bir işlem yapılırsa, zamanaşımı süresi yeniden başlar. Zamanaşımının kesilmesi, cezanın ertelenmesini sağlar ve zamanaşımı süresi uzar.
Zamanaşımını kesen durumlar şunlardır:
- Sorguya çekilme işlemi
- Tutuklama kararı verilmesi
- İfade alma işlemi
- Mahkeme kararları (mahkumiyet gibi)
Zamanaşımını kesen işlemler nedeniyle, sürenin yeniden başlaması ve dava sürecinin devam etmesi sağlanır.
Zamanaşımı Süresinin İstisnaları
Bazı suçlarda, zamanaşımı süresi işlemez. Özellikle yurtdışında işlenen suçlar için, zamanaşımı süresi geçerli olmayabilir ve her zaman soruşturma yapılabilir. Bu tür durumlar, uluslararası anlaşmalar ve hukuki düzenlemelere bağlı olarak değişir.
TCK 66 İle İlgili Yargıtay Kararları
“Suça sürüklenen çocuk … hakkında müşteki…’ya yönelik korku kaygı ve panik yaratacak tarzda silahla ateş etmek suçunu işlerken, 17.03.2014 tarihinde 12-15 yaş grubu içerisinde bulunduğu anlaşılmakla, 170/1-c, 31/2. maddesinde tanımlanan hırsızlık, konut dokunulmazlığının ihlali, korku kaygı ve panik yaratacak tarzda silahla ateş etmek suçlarının gerektirdiği cezaların türü ve üst sınırına göre, aynı Yasa’nın 66/1-e ve 66/2. maddelerinde öngörülen 4 yıllık asli dava zamanaşımı süresinin karar tarihi olan 22/12/2015 gününden inceleme tarihine kadar geçmiş bulunması” Yargıtay 12. Ceza Dairesi 2020/14067 E. 2020/6611 K. 30.6.2020
“Sanıklar …, …, … ve …’e atılı suça ilişkin yasa maddesinde öngörülen cezanın üst sınırı uyarınca, 5237 Sayılı TCK’nın 66/1-e ve 67/2. maddelerine göre, suçun tabi bulunduğu 8 yıllık olağan dava zamanaşımının … Temyiz inceleme sürecinde gerçekleştiği anlaşılmakla … kamu davalarının gerçekleşen dava zamanaşımı nedeniyle, DÜŞMESİNE” Yargıtay 18. Ceza Dairesi 2019/896 E. 2020/8228 K. 29.6.2020
“… kesintisiz suçlarda zamanaşımının kesintinin gerçekleştiği tarihten itibaren işlemeye başlayacağı, sanığın üzerine atılı firar suçunun mütemadi bir suç olduğu, söz konusu suça ilişkin somut dosyada kesintinin meydana geldiğine dair bir bilgi veya belge bulunmadığından sanığın yakalanma tarihinin suç tarihi olarak kabul edilmesi gerektiği, sanığın askerlik çağının sona ermesi durumunun ise firar suçu açısından temadiyi kesen bir durum oluşturmadığı, bu itibarla dava zamanaşımının söz konusu olmadığı gözetilmeksizin kamu davasının zamanaşımına uğradığından bahisle düşürülmesine karar verilmesinde isabet görülmemiştir.” Yargıtay 19. Ceza Dairesi 2020/893 E. 2020/7597 K. 19.6.2020
İlgili Yargıtay Kararlarını https://karararama.yargitay.gov.tr/ bağlantısını ziyaret ederek inceleyebilirsiniz.
Bu makalemizde, ceza davalarında zamanaşımı süresi ile ilgili önemli detaylara değindik. Ceza davalarında zamanaşımının nasıl belirlendiğini, hangi durumlarda işlemeye başladığını ve TCK 66 ile ilgili yargıtay kararlarını inceledik. Bu tür hukuki süreçlerin doğru anlaşılması, adaletin sağlanmasında önemli bir rol oynamaktadır.
